ខ្ញុំឈ្មោះ ផូ សែន[1] ភេទស្រី អាយុ៧០ឆ្នាំ។ ខ្ញុំរស់នៅភូមិព្រៃខ្លា ឃុំព្រៃកណ្ដៀង ស្រុកពាមរក៍ ខេត្តព្រៃវែង។ ឪពុករបស់ខ្ញុំឈ្មោះ ពៀច ផូ ហើយម្ដាយឈ្មោះ អ៊ុង សូរ និងមានបងប្អូនស្រី៦នាក់។ ពេលខ្ញុំនៅក្មេងខ្ញុំចាំថាជីវភាពគ្រួសាររបស់ខ្ញុំគឺក្រលំបាក មានដីស្រែបន្តិចបន្តួចសម្រាប់ដាំដំណាំ។ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ បន្ទាប់ពីមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នៅក្នុងភូមិព្រៃខ្លា ចាប់ផ្ដើមមានការប្រយុទ្ធគ្នារវាងក្រុមរំដោះជាតិ និង ទាហាន លន់ នល់។ ប្រជាជនក្នុងភូមិ ចាប់ផ្ដើមរត់ភៀសខ្លួនទៅកន្លែងផ្សេងគ្នា ដោយមួយចំនួនទៅតាមក្រុមរំដោះ និងមួយចំនួនទៀតចូលទៅខាង លន់ នល់ នៅទីរួមខេត្ត។ ចំពោះគ្រួសារខ្ញុំ ឪពុក-ម្ដាយ បានរត់ភៀសខ្លួនចូលទីរួមខេត្តព្រៃវែង ហើយខ្ញុំបានទៅតាមគ្រួសារបងស្រីឈ្មោះ សន នៅស្រុកស្វាយអន្ទរ។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ម្ដាយរបស់ខ្ញុំបានចាកចេញពីឪពុក មករស់នៅជាមួយខ្ញុំ។

នៅកន្លែងដែលខ្ញុំរស់នៅ មានការទម្លាក់គ្រាប់បែក និងប្រយុទ្ធគ្នាជាញឹកញាប់។ នៅក្នុងថ្ងៃមួយ ពេលដែលមានការទម្លាក់ធុងសាំងក្នុងភូមិ ខ្ញុំត្រូវពរម្ដាយដែលមានជំងឺ ហើយមានមាឌធំជាងខ្ញុំចូលក្នុងលេណដ្ឋាន។ ហេតុការណ៍ថ្ងៃនោះ គឺធ្វើឲ្យប្រពន្ធរបស់អ្នកភូមិឈ្មោះ ចក់ ដែលមានផ្ទះពោះ ត្រូវស្លាប់ដោយសារភ្លើងធ្លាក់ចេញពីធុងសាំងចំ ក្នុងអំឡុងពេលគាត់រត់ចូលក្នុងលេណដ្ឋាន។ ទីកន្លែងដែលគាត់ស្លាប់គឺស្ថិតនៅខាងត្បូងកន្លែងខ្ញុំរស់នៅបន្តិច។ បន្ទាប់ពីមានហេតុការណ៍នោះមក ប្រធានភូមិបានរៀបចំឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ រួមទាំងគ្រួសាររបស់ខ្ញុំ ជម្លៀសមកកាន់ភូមិធំ។ ពេលក្មួយរបស់ខ្ញុំ បរទេសទៅដល់ខាងលិចវត្តប្រហូត មានកន្ទុំរុយមកទម្លាក់គ្រាប់បែកម្ដងទៀត ហើយគ្រួសាររបស់ខ្ញុំបាននាំគ្នាចូលលាក់ខ្លួនក្នុងលេណដ្ឋានជាយថ្នល់ ដែលប្រជាជនជីកទុកចោល។ ថ្ងៃនោះខ្ញុំឃើញលោកតាយី ត្រូវគ្រាប់ធ្លាក់ចំដាច់ក្បាល និងញោមស្រីរបស់លោកដាច់ជើង។ នៅពេលដែលស្ថានការស្ងប់ស្ងាត់គ្រួសាររបស់ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរបន្តទៀតរហូតដល់ភូមិធំ។ នៅក្នុងភូមិធំ ខ្ញុំបានឃើញសហករណ៍យកអ្នកចេះដឹងទៅរៀនសូត្រចំនួន១៣នាក់ ក្នុងនោះមានតែម្នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលបានត្រឡប់មកវិញ ប៉ុន្តែដល់ពេលខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជម្នះ  អ្នកដែលរស់មកវិញ ត្រូវអង្គការចាប់យកគាត់ទៅរៀនសូត្រម្ដងទៀត។

នៅឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជម្នះ គ្រួសាររបស់ខ្ញុំបានត្រឡប់មករស់នៅក្នុងភូមិព្រៃខ្លាវិញ ហើយការរស់នៅគឺកាន់តែលំបាកជាងមុន។ នៅភូមិព្រៃខ្លា មុនដំបូងអង្គការចែកអង្ករឲ្យម្នាក់១ខាំក្នុងមួយថ្ងៃ ហើយមិនគ្រប់គ្រាន់នោះទេ។ ដើម្បីចម្អែតក្រពះ ខ្ញុំត្រូវទៅរកស្លឹកឈើ ឬក៏ក្ដាម ខ្យង នៅក្នុងស្រែយកមកហូបបន្ថែម។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំកើតជំងឺគ្រុនចាញ់ ហូបបានតែបបររាវៗ ជាមួយអំបិល៣គ្រាប់ដែលសុំអង្គការបាន។ ជាសំណាងល្អ ខ្ញុំបាននៅរស់ ដោយសារតែបានលេបថ្នាំគ្រុនចាញ់២គ្រាប់ ដែលបានមកពីប្រធានសហករណ៍។ ចំពោះថ្នាំដែលខ្ញុំលេបនោះ គឺប្រធានសហករណ៍យកពីខាង លន់ នល់ នៅពេលដែលឈ្នះសង្គ្រាមភ្លាមៗ។

នៅពេលដែលជាសះស្បើយពីជំងឺ អង្គការបានចាត់តាំងខ្ញុំឲ្យទៅចល័តនៅពានជាំង។ នៅពានជាំង ខ្ញុំធ្វើការងារធ្ងន់ៗដដែល ប៉ុន្តែរបបអាហារគឺល្អប្រសើរជាងមុន ដោយក្នុងមួយថ្ងៃអង្គការផ្ដល់អង្ករឲ្យម្នាក់មួយកំប៉ុង ដើម្បីដាំបាយហូប។ លើសពីនេះទៅទៀត ខ្ញុំអាចយកដំឡូងមកដុតហូបបន្ថែមទៀត ប្រសិនបើហូបបាយមិនគ្រប់គ្រាន់។ ខ្ញុំធ្វើការនៅពានជាំងបានរយៈពេលមួយខែ អង្គការបានបញ្ជូនខ្ញុំ និងក្រុមកងចល័តផ្សេងទៀតទៅច្រូតស្រូវនៅក្បែរ ភូមិជាងដែក ស្រុកកំពង់ត្របែក ជិតព្រំដែនវៀតណាម។

អំឡុងពេលខ្ញុំកំពុងច្រូតស្រូវក្នុងស្រែ មានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមម្នាក់មកប្រាប់ឲ្យក្រុមកងចល័តទាំងអស់ជម្លៀសចេញភ្លាមៗ ព្រោះជិតមានការប្រយុទ្ធគ្នា។ ខ្ញុំរត់ចេញពីកន្លែងច្រូតស្រូវបានចម្ងាយប្រមាណ២គីឡូដី ស្រាប់តែមានការបាញ់គ្នាមែន ហើយខ្ញុំបានរត់ទៅមុខបន្តទៀត និងបានជិះកាណូតទៅកោះធាយ ដើម្បីទៅដាំពោត។ ខ្ញុំធ្វើការនៅកោះធាយ បានរយៈពេលមួយខែទៀត ទើបអង្គការបញ្ជូនខ្ញុំ និងយុវជនកងចល័តប្រមាណ៤៩នាក់ផ្សេងទៀតដោយថ្មើរជើង ទៅច្រូតស្រូវនៅព្រែកឆ្ដោរ។ នៅពេលបញ្ចប់ការងារនៅព្រែកឆ្តោរ ក្រុមកងចល័តទាំងអស់ រួមទាំងខ្ញុំ ត្រូវធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើង តាំងពីម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់ រហូតដល់ម៉ោង៤ភ្លឺ រួមទាំងមានស្ពាយអីវ៉ាន និងស្បៀងខ្លះទៀត ដើម្បីទៅធ្វើការនៅល្វា ជិតតាគោក ស្រុកព្រះស្ដេច។

ក្រោយមក អង្គការបានចាត់តាំងខ្ញុំ និងមិត្តម្នាក់ទៀតទៅធ្វើប្រហុកនៅបាទី ស្រុកពាមរក៍។ ពេលមកដល់ បាទី មេកងឲ្យខ្ញុំអង្គុយឆ្កឹះដង្កូវប្រហុកដែលជាការងារស្រាលៗ និងងាយស្រួលជាងអង្គុយកាត់ត្រីប្រហុកច្រើនៗដែលធ្វើឲ្យឈឺខ្នងចង្កេះ ហើយការហូបអាហារកាន់តែសម្បូរជាងពេលមុនទៀត។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំបានចេញពីបាទី ទៅធ្វើការនៅខ្ទិល ខាងលិចដីក្រហម ដែលជាកន្លែងធ្វើត្រីប្រហុកផ្សេងទៀត តាមការចាត់តាំងរបស់អង្គការ។ នោទីនោះ ការហូបអាហារកាន់តែសម្បូរជាងមុនទៅទៀត ដោយប្រធានកងដាក់កំណត់ឲ្យចុងភៅយកត្រីមួយទម្ងន់៧ខាំយ៉ាងតិចយកមកធ្វើម្ហូប ហើយថ្ងៃខ្លះមានបង្កងស្ងោរ, មានសាច់គោ ប៉ុន្តែមិនសូវសម្បូរបន្លែប៉ុន្មានទេ ព្រោះទឹកឡើងមិនអាចដាំដំណាំបាន។ បង្កងនៅកន្លែងខ្ញុំធ្វើការសម្បូរណាស់ រហូតដល់អង្គការចាត់តាំងក្រុមរបស់ខ្ញុំស្ងោរ ហើយយកទៅបកសំបកហាលដូចបង្គាក្រៀម។ បង្កងដែលហាលស្ងួតមានរសជាតិឆ្ងាញ់ណាស់ឡើងរមួត ហើយក្រុមរបស់ខ្ញុំក៏អាចហូបបានដោយសេរី។

​នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩ មុនពេលកងទ័ពស្ម័គ្រចិត្តវៀតណាម វាយចូលមក អង្គការធ្វើគោមួយរួចយកឆ្អឹងទៅស្ងោរស៊ុប និងយកសាច់ទៅបំពង ចែកគ្នាហូប។ នៅថ្ងៃបន្ទាប់ខ្ញុំធ្វើដំណើរត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ព្រោះវៀតណាមបានវាយមកដល់កន្លែងខ្ញុំរស់នៅ។ ពេលចេញមកខ្ញុំយកបានត្រីងៀត ប្រហែលជិត១០កន្ទុយធំៗ ដើម្បីផ្ញើអ្នកផ្ទះ។ខ្ញុំចំណាយពេលធ្វើដំណើររយៈពេល៣ថ្ងៃ ដោយស្នាក់នៅផ្ទះអ្នកធ្វើការងារជាមួយគ្នានៅខាងទ័ពស្ដេច និងស្នាយរៀន។ នៅតាមផ្លូវធ្វើដំណើរ ខ្ញុំបានទទួលសាច់មាន់លីង ពីផ្ទះមិត្តភក្ដិទាំងពីរទុកហូបតាមផ្លូវរហូតមកដល់ផ្ទះ។

ពេលមកដល់ភូមិ ខ្ញុំបានមករស់នៅជាមួយបងស្រីមេម៉ាយម្នាក់ និងក្មួយរបស់ខ្ញុំ។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមប្រកបរបប លក់ដូរ និងធ្វើស្រូវស្រែ និងធ្វើស្រូវប្រាំងបន្តិចបន្តួច។ នៅពេលយប់ឡើង ខ្ញុំឆ្លៀតពេលចូលរៀនថ្នាក់អក្ខរកម្ម នៅម៉ោង៧យប់ ជាមួយលោកគ្រូព្រះសង្ឃ និងគ្រូប្រសក់ នៅក្នុងវត្តថ្មី។ ក្រោយមកទៀត បងស្រីរបស់ខ្ញុំបានទៅនៅជាមួយកូនគាត់ដែលរៀបការរួច ហើយខ្ញុំត្រូវនៅជាមួយក្មួយ ប៉ុន្តែក្រោយមកទៀត ខ្ញុំបានទៅសុំកូនគេមកចិញ្ចឹមហើយពេលកូនខ្ញុំរៀបការហើយបាមលែងលះគ្នា ទើបខ្ញុំត្រូវរស់នៅជាមួយចៅ។ ការរៀនអក្ខរកម្ម បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំរួច បានធ្វើឲ្យខ្ញុំចេះត្រឹមប្រកបអក្សរ ប៉ុន្តែការប្រកបនោះបានធ្វើឲ្យខ្ញុំអាចរៀនធម៌តាមសៀវភៅបាន។

[1] កិច្ចសម្ភាសជាមួយឈ្មោះ ផូ សែន នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ ដោយ ភា រស្មី ក្នុងគម្រោងប្រវត្តិសាស្រ្ដផ្ទាល់មាត់, ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារ ខេត្តព្រៃវែង នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។

អត្ថបទដោយ ភា រស្មី