ញ៉ែម ឡេង អាយុ៧៤ឆ្នាំ រស់នៅភូមិគុស ឃុំញ៉ែញ៉ង ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ។ អំឡុងឆ្នាំ១៩៧២ នៅក្នុងភូមិរបស់ ឡេង មានឡានហោះ(យន្តហោះ)ចូលមកទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅក្នុងតំបន់ទំពាំងបាយខ្ទម់ ទំពាំងស្ទង។ នៅពេលដែលយន្តហោះមកទម្លាក់គ្រាប់បែកម្ដងៗ ឡេង បានឃើញគ្រាប់បែកចេញពីយន្តហោះម្ដងមួយៗ ដូចមេមាន់បណ្ដើរកូន។ ឡេង មានការភិតភ័យខ្លាំង ទើបគាត់ខំប្រឹងសម្លឹងមើលពីទីកន្លែងដែលគ្រាប់បែកធ្លាក់ចំ ព្រោះខ្លាចធ្លាក់ចំកន្លែងគាត់រស់នៅ។ បន្ទាប់ពីយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែករួច ឡេង ចេញទៅកាប់ឱសយកមកទុកដុត និងរកស៊ីធម្មតា។

ចូលដល់សម័យខ្មែរក្រហម អង្គការបានចាត់តាំង ឡេង ឲ្យចូលក្នុងកងចល័ត ដើម្បីធ្វើការងាររែកដី និងស្រោចដំណាំ។ នៅក្នុងកងចល័ត ឡេង ធ្វើការងារនៅក្នុងក្រុមមួយដែលមានសមាជិកប្រមាណ១០នាក់។ ឡេង ខិតខំធ្វើការងាររហូតដល់បាក់ម្រាមជើងមួយ និងអាចសម្រាកបាន២ ទៅ៣ថ្ងៃ។ ក្រោយមក អង្គការបានបញ្ជូន ឡេង ឲ្យទៅស្រោចដំណាំនៅភូមិដូនទួន រួចបន្តចូលដល់ភូមិគុស និងភូមិត្រពាំងស្នោ និងត្រលប់ចូលផ្ទះវិញនៅពេលយប់។

ឡេង បានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងឃុំគុស មិនសូវមានការរៀបការឲ្យយុវជន-យុវនារីនោះទេ គឺភាគច្រើនអង្គការបញ្ជូនយុវជនឲ្យចូលក្នុងកងចល័ត និងរៀបការនៅទីនោះតែម្ដង។ ចំពោះការរៀបការ អង្គការបានរៀបចំប្ដេជ្ញាចំនួនច្រើនគូក្នុងពេលតែមួយ ហើយប្រសិនបើនរណាមិនពេញចិត្ត ឬបដិសេធ បុគ្គលនោះនឹងត្រូវយកទៅរៀនសូត្រ ឬផ្លាស់ទីលំនៅ។ ពាក្យថាផ្លាស់ទីលំនៅ ឬក៏រៀនសូត្រ គឺមិនដែលឃើញមានត្រលប់មកវិញបានទេ។ ជាក់ស្ដែង បងរបស់ឡេង ត្រូវបានអង្គការហៅឲ្យទៅរៀនសូត្រ ហើយប្រពន្ធកូនដែលយំស្រែកខ្លាំងពេក អង្គការហៅឲ្យរៀបចំផ្លាស់ទីលំនៅទៅបាត់រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន មិនដែលឃើញត្រលប់មកផ្ទះវិញនោះទេ។

ឡេង បានរៀបរាប់ថា ប្រជាជនភាគច្រើនស្លាប់ដោយសារតែអង្គការវាយសម្លាប់ មិនមែនស្លាប់ដោយសារជំងឺ ឬក៏ខ្វះខាតអាហារហូបទេ។ ប្រជាជនភាគច្រើនមានការតស៊ូខ្លាំងណាស់ បើទោះបីជាហូបបបររាវមួយចាន ក៏អាចនៅរស់រានមានជីវិតដល់ស្រុកមានសន្តិភាពដែរ។

ឡេង បានបន្តថា អង្គការមិនឲ្យប្រជាជនហូបឆ្អែតនោះទេ បើទោះបីជាទិន្នផលស្រូវទទួលបានច្រើនប៉ុណ្ណាក៏ដោយ។ ក្នុងមួយឆ្នាំ អង្គការរៀបចំឲ្យប្រជាជនហូបបាយរីកមួយខែ ហើយផុតពីនោះទៅគឺចាប់ផ្ដើមបបរគោក រហូតដល់បបររាវ និងបបរលាយបន្លែដំឡូង ឬលាយជាមួយពោត។

នៅពេលដែលអ្នកស្ម័គ្រចិត្តសម្ភាស ឡេង បានឲ្យដឹងថាគាត់ពេញចិត្តចំពោះតុលាការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែគាត់មិនបានឃើញការកាត់ក្ដីផ្ទាល់ភ្នែកនោះទេ គឺបានត្រឹមតែស្ដាប់ឮតាមវិទ្យុ។ ឡេង យល់ថា ការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមគឺយុត្តិធម៌ ព្រោះការកាត់ទោសធ្វើឲ្យសង្គ្រាមបញ្ចប់។ មួយវិញទៀត ឡេង ចង់ឲ្យមានកន្លែងតម្កល់ទុកឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្ដខ្មែរក្រហម ព្រោះគាត់ចង់ឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយបានសិក្សារៀនសូត្រ និងដឹងពីប្រវត្តិសាស្រ្ដនេះ។

អត្ថបទដោយ៖ ភា រស្មី 

សម្ភាសដោយ៖ មឿន ហាច ថ្ងៃទី០៩ ខែសីហា ២០២១