ហង្ស សីហា អាយុ៨៥ឆ្នាំ រស់នៅភូមិតានប់ ឃុំចំបក់ ស្រុកបាទី ខេត្តតាកែវ។ ឪពុករបស់សីហាឈ្មោះ ម៉ែន ហង្ស ហើយម្ដាយឈ្មោះ ហី អឹម និងបងប្អូន១០នាក់។ ប្រពន្ធរបស់សីហាឈ្មោះ ហែម ផាន់ណា និងមានកូន៦នាក់។

នៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម សីហា បាត់បង់សមាជិកគ្រួសារ២នាក់ រួមមានប្រពន្ធម្នាក់ និងកូនស្រីម្នាក់។ ប្រពន្ធ និងកូនស្រីរបស់សីហា ស្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៧៦។ មួយវិញទៀត គ្រួសារប្អូនស្រីរបស់សីហា ត្រូវបានអង្គការយកទៅសម្លាប់នៅក្នុងវត្តកកោះ។

សីហា ចូលរៀនដំបូងនៅឆ្នាំ១៩៤៩ នៅសាលាប្រង់ស្វាបូសុវណ្ណ ជិតផ្សាថ្មី នៅថ្នាក់ឧត្តមដ្ឋាន។ បន្ទាប់មក សីហា ចូលរៀននៅសាលាគរុវិជ្ជា ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៥៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៦០។ បន្ទាប់ពីប្រលងឌីប្លូម (សញ្ញាប័ត្របឋមភូមិ) ថ្នាក់ទី៣រួច សីហាបានចេញទៅធ្វើជាគ្រូបង្រៀន។ សីហា បានឲ្យដឹងថា សាលាដែលគាត់រៀន តម្រូវ​ឲ្យគាត់ចេញទៅបង្រៀនសិស្សតែមួយមុខប៉ុណ្ណោះ ប្រសិនបើគាត់ចង់ធ្វើការងារអ្វីផ្សេងក្រៅពីគ្រូបង្រៀន សីហា ត្រូវសងប្រាក់ទៅរដ្ឋវិញចំនួន៣៥ម៉ឺនរៀន។ នៅឆ្នាំ១៩៦១ សីហា បានរៀបការ និងក្រោយមកគាត់បានត្រលប់ទៅរស់នៅ ភូមិតានប់វិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៧០ អំឡុងពេល លន់ នល់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ចេញពីតំណែងប្រមុខរដ្ឋ សីហា កំពុងបង្រៀនសិស្សនៅសាលាអង្គរុន។ បន្ទាប់ពីមានរដ្ឋប្រហារ នៅក្នុងភូមិតានប់ មានការប្រយុទ្ធគ្នា, ទម្លាក់គ្រាប់បែក, ឆេះផ្ទះ, ស្លាប់មនុស្ស និងខូចខាតសម្ភារផ្សេងៗរបស់ប្រជាជន។ នៅឆ្នាំ១៩៧១ គ្រួសាររបស់សីហា បានភៀសខ្លួនទៅរស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។

នៅថ្ងៃទី១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ អង្គការបានជម្លៀស សីហា និងប្រជាជនផ្សេងទៀតចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។ សីហា បានចំណាយពេល៥ថ្ងៃ៥យប់ ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅដល់ភូមិកំណើត។ នៅភូមិតានប់  សីហា បានរស់នៅ និងធ្វើការងារជូនអង្គការរយៈពេល៦ខែ ទើបប្រធានសហករណ៍ជម្លៀសគាត់ទៅរស់នៅភូមិស្ដុក ឃុំតាំងយ៉ាប ស្រុកព្រៃកប្បាស ខេត្តតាកែវ។ នៅឃុំតាំងយ៉ាប ការងាររបស់ សីហា ភាគច្រើនគឺ ធ្វើស្រែ, ដាំដំណាំ និងជីកព្រែក។

សីហា បានឲ្យដឹងថា នៅកន្លែងដែលគាត់រស់នៅ ការហូបអាហារគឺមានការខ្វះខាតយ៉ាងខ្លាំង។ អង្គការបានដាំបបរមួយខ្ទះដាក់អង្ករតែ២កំប៉ុងប៉ុណ្ណោះ លាយជាមួយ ស្លឹកបាស់, ផ្ទី, គល់ល្ហុង, គល់ចេក និងចេកទុំឲ្យទៅប្រជាជនហូប។ មួយវិញទៀត នៅពេលដែលប្រជាជនឈឺ ក៏គ្មានថ្នាំព្យាបាលត្រឹមត្រូវដែរ គឺមានតែថ្នាំអាចម៍ទន្សាយ ធ្វើឡើងពីដំឡូងមីដោយខ្លួនឯង និងវត្ថុធាតុដើមផ្សេងៗទៀត។

នៅឆ្នាំ១៩៧៧ អំឡុងពេលធ្វើការងារ សីហា បានឮសម្លេងក្មេងយំនៅជិតនោះ។ នៅពេលឮដូច្នេះ សីហា បានចេញទៅលួចមើល ទើបគាត់ឃើញថាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមកំពុងសម្លាប់គ្រួសារមួយ។ កងឈ្លបបានវាយសម្លាប់ឪពុកម្ដាយ និងចាប់ជើងក្មេងតូចដែលយំក្បែរនោះ យកទៅបោកនៅគល់ឈើ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមដួលរលំ សីហា ចាប់ផ្ដើមដើររកអ្នកចេះអក្សរឲ្យទៅបង្រៀនក្មេងៗ។ នៅឆ្នាំ១៩៨០ សីហា បានបង្រៀនវិធីសាស្រ្ដបង្រៀនដល់លោកគ្រូ-អ្នកគ្រូថ្មី ព្រោះគាត់មានបទពិសោធន៍បង្រៀនច្រើនមកហើយ តាំងពីមុនសម័យខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៨១ សីហា បានត្រលប់ ទៅរស់នៅភូមិតានប់វិញ។

នៅពេលដែលអ្នកស្ម័គ្រចិត្តទៅសម្ភាស សីហា បានឲ្យដឹងថា គាត់នៅតែគិតពីរឿងរ៉ាវដែលគាត់បានឆ្លងកាត់សម័យខ្មែរក្រហម។ រឿងរ៉ាវដែលសីហានឹកឃើញ គាត់បានយកទៅប្រាប់កូនៗ និងក្មេងៗជំនាន់ក្រោយឲ្យបានដឹង។ មូលហេតុដែល សីហា និយាយរឿងរ៉ាវក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម គឺដើម្បីឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយខិតខំរៀនសូត្រ និងការពារកុំឲ្យរបបខ្មែរក្រហមត្រលប់មកវិញ។

សម្ភាសន៍ដោយ៖ កែប ម៉ៃសុជាតា ថ្ងៃទី១៣ សីហា ២០២១

អត្ថបទដោយ៖ ភា រស្មី ថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា ២០២៥